Ektopik hamiləlik mayalanmış yumurtanın rahim xaricində implantasiya olduğu bir vəziyyətdir. Normal hamiləlikdə mayalanmış yumurta rahim içərisində implantasiya olunur və orada inkişafını davam etdirir. Lakin ektopik hamiləlikdə yumurta rahim xaricində, adətən fallopian borularında (boru hamiləliyi) implantasiya olunur. Bu təcili müdaxilə tələb edən ciddi bir sağlamlıq vəziyyətidir.
Ektopik hamiləlik mayalanmış yumurtanın rahimə çatmasını maneə törədən müxtəlif amillər səbəbindən baş verir. Fallopian borularının zədələnməsi, boruların tıxanması və ya daralması ən çox rast gəlinən səbəblərdəndir. Əvvəlki infeksiyalar, xüsusən cinsi yolla ötürülən xəstəliklər borulara zərər vura bilər.
Əvvəlki qarın cərrahiyyələri, endometrioz, boruların bağlanmasından sonra hamiləlik (boruların bağlanması), rahim içi cihaz istifadəsi zamanı baş verən hamiləliklər və in vitro mayalanma müalicələri də ektopik hamiləlik riskini artıra bilər. Bundan əlavə, qoca yaş, siqaret çəkmə və çoxlu cinsi tərəfdaşların olması da risk amilləri arasındadır.
Ektopik hamiləliyin simptomları adətən hamiləliyin 6-8-ci həftələrində görünür. İlkin simptomlar normal hamiləlik simptomlarına bənzəyə bilər: gecikmiş menstruasiya, sinə həssaslığı, ürəkbulanma və yorğunluq. Lakin ektopik hamiləlik irəlilədikcə daha spesifik simptomlar görünür.
Aşağı qarın ağrısı, adətən birtərəfli və şiddətli. Qəhvəyi və ya açıq rəngli ola bilən vaginadan qanaxma. Diafraqmaya əks olunan qarın qanaxması nəticəsində baş verə bilən çiyin ağrısı. Başgicəllənmə, huşsuzluq hissi, sürətli ürək döyüntüsü və aşağı qan təzyiqi də görülə bilər. Bu simptomlar təcili müdaxilə tələb edən vəziyyətlərin əlamətləri ola bilər.
Ektopik hamiləliyin diaqnozu ətraflı qiymətləndirmə prosesi tələb edir. Əvvəlcə xəstənin şikayətləri və tarixi dinlənilir. Fiziki müayinə zamanı qarın həssaslığı və ağrı qiymətləndirilir. Hamiləlik testi müsbət ola bilər, lakin bu normal hamiləliyi göstərmir.
Ultrasonografiya ektopik hamiləliyin diaqnozunda ən vacib görüntüləmə üsuludur. Transvaginal ultrasonografiya ilə rahim içərisində heç bir hamiləlik kisəsi görünmür və borularda və ya başqa yerdə implantasiya aşkar edilir. Qan testləri beta-hCG səviyyələrini monitor edir. Ektopik hamiləlikdə bu dəyər normal hamiləliklə müqayisədə daha yavaş yüksəlir və ya azala bilər.
Ektopik hamiləlik müalicəsi hamiləliyin yeri və ölçüsünə, xəstənin ümumi vəziyyətinə və gələcək reproduktiv gözləntilərinə uyğun olaraq planlaşdırılır. Müalicə variantları iki əsas qrupa bölünür: dərman (dərman) müalicəsi və cərrahi müalicə.
Dərman müalicəsi erkən aşkar edilən və hələ partlamayan ektopik hamiləliklərdə üstün tutulur. Methotrexate adlı dərman istifadə olunur. Bu dərman hamiləlik toxumasının böyüməsini dayandırır və bədən tərəfindən udulmasına imkan verir. Müalicədən sonra beta-hCG səviyyələri müntəzəm şəkildə monitor edilir.
Dərman müalicəsi zamanı xəstə yaxından izlənilir. Ağrı, qanaxma və ya digər simptomlarda artım olarsa, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bu müalicə üsulu gələcək reproduktiv funksiyanın qorunması baxımından üstünlük təşkil edir.
Cərrahi müalicə ektopik hamiləlik partladıqda, qanaxma olduqda və ya dərman müalicəsi uyğun olmadıqda üstün tutulur. Laparoskopik cərrahiyyə qapalı üsulla aparılan əməliyyatdır və daha az invazivdir. Açıq cərrahiyyə təcili vəziyyətlərdə və ya laparoskopiya uyğun olmadıqda istifadə olunur.
Cərrahiyyə zamanı boru tamamilə çıxarıla bilər (salpinqektomiya) və ya yalnız hamiləlik toxuması çıxarıla bilər (salpinqostomiya). Borunun qorunması gələcək reproduksiya şansını artırır, lakin təkrarlanan ektopik hamiləlik riski də var. Cərrahiyyədən sonra xəstə yaxından izlənilir və lazım olduqda əlavə müalicələr tətbiq olunur.
Ektopik hamiləlik müalicəsindən sonra xəstə yaxından izlənməlidir. Beta-hCG səviyyələri sıfıra çatana qədər müntəzəm olaraq ölçülür. Bu proses bir neçə həftə çəkə bilər. Müalicədən sonra menstruasiya dövrü normala qayıdır və xəstə yenidən hamilə qala bilər.
Ektopik hamiləlik yaşamış qadınlarda təkrarlanan ektopik hamiləlik riski artmışdır. Buna görə də gələcək hamiləliklərdə erkən ultrason yoxlaması aparmaq vacibdir. Müntəzəm ginekoloji müayinə və lazım olduqda əlavə tədqiqatlar tövsiyə olunur.
Aşağıdakı vəziyyətlərdə təcili müdaxilə tələb olunur. Şiddətli qarın ağrısı, xüsusən birtərəfli və qəfil başlayan ağrı, ektopik hamiləliyin partladığının əlaməti ola bilər. Başgicəllənmə, huşsuzluq hissi, sürətli ürək döyüntüsü və aşağı qan təzyiqi qarın içi qanaxmanın əlamətləridir.
Çiyin ağrısı qarın qanaxmasının diafraqmaya əks olunması nəticəsində baş verir və təcili vəziyyətin əlamətidir. Bu simptomlardan hər hansı biri göründükdə xəstə dərhal ən yaxın xəstəxanaya aparılmalıdır. Erkən müdaxilə həyat xilas edir və gələcək reproduktiv funksiyanın qorunmasına kömək edir.
Ektopik hamiləlik erkən diaqnoz və müvafiq müalicə ilə uğurla idarə edilə bilən bir vəziyyətdir. Müntəzəm ginekoloji müayinə və hamiləlik planlaşdırılması zamanı risk amillərinin qiymətləndirilməsi ektopik hamiləliyin qarşısını almaqda və erkən diaqnozda vacibdir.
