Endometrium rahimin içini örtən təbəqə və bu təbəqəni təşkil edən hüceyrələrə verilən addır. Bu hüceyrələrin idarəsiz böyüməsi nəticəsində əmələ gələn, adətən dairəvi formada olan kütlələrə endometri polipler deyilir. Buna görə də endometri polipler mikroskop altında yoxlandıqda rahimin içini örtən endometri təbəqəsinə aid hüceyrələr görünür. Bu endometri polipler bir neçə millimetrdən santimetrlərə qədər ölçüdə ola bilər.
Endometri poliplerin nə üçün əmələ gəldiyi dəqiq məlum deyil. Lakin poliplerdə aşkar edilən bəzi submikroskopik müayinələr göstərmişdir ki, həm estrogen hormonu, həm də polip bölgəsindəki bəzi fəaliyyətlər polip inkişafında dəyişir.
Endometri polipler, yuxarıda təsvir edildiyi kimi, rahimin içini örtən endometri toxumasının həddindən artıq böyüməsi nəticəsində yaranır. Onların formalaşması xərçəng deyil. Lakin poliplerin patoloji müayinəsində 0%-dən 13%-ə qədər tezliklə xərçəng və ya xərçəngəbənzər lezyonlar aşkar edilmişdir. Həmçinin qeyd edilmişdir ki, düzensiz qanaxmaya səbəb olan endometri polipler, polikistik yumurtalıq sindromu olan xəstələrdə aşkar edilənlər və menopoz zamanı və ya 60 yaşdan yuxarı qanaxanlar, təsadüfən aşkar edilən və qeyri-normal qanaxmaya səbəb olmayan poliplerlə müqayisədə daha çox xərçəng olma ehtimalına malikdir. Buna görə də endometri polipler bu risklər nəzərə alınaraq müalicə edilməlidir.
Endometri polipler adətən doğuş yaşının problemidir. Bəzi xəstələr heç bir simptom göstərməyə bilər. Digər xəstələrdə qeyri-normal qanaxmaya səbəb olurlar. Qeyri-normal qanaxma əvvəllər müntəzəm menstruasiya dövrləri olan qadınlarda artmış menstruasiya qanaxması, menstruasiyalararası qanaxma, bəzi hallarda davamlı menstruasiya qanaxması formasında qanaxma, hamilə qala bilməmə (bətnlik) və ya menopoz daxil olan qadınlarda menopozdan sonra qeyri-normal qanaxma kimi problemlərə səbəb ola bilər. Bəzən endometri polipler həddindən artıq böyüyərək rahimdən aşağıya, rahim ağzına qədər uzanır və müayinə zamanı kütlə kimi görünə bilər.
Endometri polipler olan qadınlar adətən ginekoloqa qeyri-normal qanaxma, menopozdan sonra qanaxma və ya hamilə qala bilməmə şikayətləri ilə müraciət edirlər. Ginekoloji müayinə zamanı rahim ağzından çıxan endometri polip varsa, müayinə zamanı aşkar edilə bilər. Ginekoloji müayinə zamanı transvaginal və ya transabdominal ultrason zamanı endometri boşluğunda normal endometri toxumasından fərqləndirilə bilən parlaq (hiperekogen) görünüşlü polip və ya polipler aşkar edilə bilər. Lakin endometri poliplerin ultrasonografiya ilə diaqnozu 100% deyil və əhəmiyyətli sayda polip ultrasonografiya zamanı aşkar edilməyə bilər.
Endometri poliplerin ultrasonografik diaqnozu duz infuziyası sonografiyası (SIS) istifadə edərək rahim ağzı vasitəsilə endometri boşluğuna serum yeritməklə yaxşılaşdırıla bilər. Lakin bu prosedur zamanı rahim ağzı vasitəsilə rahimə yeritilən maye borular vasitəsilə qarın boşluğuna töküləcəkdir. Endometri və ya polip üzərində xərçəng hüceyrələri varsa, bu hüceyrələrin aparılan prosedur nəticəsində qarın boşluğuna yayılması ehtimalı var. Bundan əlavə, bu prosedur zamanı polip və ya rahimdə xərçəng hüceyrələri və ya pis hüceyrələr olub-olmadığını başa düşmək mümkün olmayacağından, bu prosedur adətən rutin praktikada çox istifadə olunmur.
Endometri poliplerin diaqnozunda kuretaj kanülləri ilə rahimə daxil olmaq və biopsiya nümunələri götürmək və bu nümunələri patoloji şəkildə yoxlamaqla polip diaqnoz edilə bilər. Bundan əlavə, bu müayinə rahimdə və polip üzərində xərçəng hüceyrələri olub-olmadığını da müəyyən edə bilər. Bu kuretaj biopsiya prosedurları əməliyyat otağına ehtiyac olmadan yerli anestezi və ya sedasiya altında ambulator şəraitdə aparıla bilər.
Endometri poliplerin diaqnozunda qızıl standart histeroskopiya adlanan prosedurdur. Histeroskopiya ofis şəraitində (ofis histeroskopiyası) aparıla bilər, lakin polip varsa və çıxarılacaqsa, əməliyyat histeroskopiyası, yəni əməliyyat otağı şəraitində anestezi altında histeroskopiya daha münasib olardı. Histeroskopik cərrahiyyədə rahim ağzı vaginadan genişləndirilir və kamera ilə endometri boşluğuna daxil olunur. Kamera görüntüsü əldə etmək üçün rahimin içi müxtəlif serumlarla şişirilir. Endometri boşluğunda polipler varsa, bu prosedur zamanı görünür. Histeroskopiya bu poliplerin çıxarılmasına imkan verir və varsa polipler çıxarıla bilər. Xəstələrdə düzensiz menstruasiya qanaxması şikayəti varsa, polyplər olsun və ya olmasın, endometri toxumalarından kuretaj formasında nümunələr götürmək və onları patoloji müayinəyə göndərmək də əlavə problemlərin (endometri hiperplaziyası və ya xərçəng və s.) diaqnozunu təmin edəcəkdir. Buna görə də histeroskopiya həm endometri poliplerin diaqnozunda, həm də müalicəsində qızıl standartdır. Öz praktikamızda düzensiz menstruasiya qanaxması olan xəstələrdə həm diaqnoz, həm də müalicə baxımından üstünlükləri səbəbindən histeroskopiyanı üstün tuturuq.
Endometri polipler üçün ən yaxşı və ən dəqiq müalicə üsulu histeroskopiya və polip çıxarılması əməliyyatıdır. Bu prosedur əməliyyat otağı şəraitində və anestezi altında aparılır. Prosedurdan əvvəl rahim ağzı kameranın daxil olması üçün xüsusi genişləndiricilərlə kifayət qədər genişləndirilir. Sonra vaginadan və rahim ağzından keçərək rahimə (endometri boşluğuna) daxil olunur. Kameranın işləməsi üçün rahimin içi maye ilə doldurulmalıdır. Əvvəllər monopol enerji modalları istifadə olunur və rahimin içi yüksək osmolyar mayelərlə şişirilirdi. Bu prosedur cərrahiyyədə məhdudiyyətlərə səbəb olurdu. Lakin bu gün bipolyar enerji modallarının istifadəsi bədən mayelərinə bənzər mayelərin istifadəsinə imkan vermişdir və cərrahiyyələr daha rahat aparıla bilər.
Histeroskopik cərrahiyyədən sonra xəstələr adətən özlərinə gəldikdən bir neçə saat sonra xəstəxanadan çıxarıla bilər. Lakin şəkərli diabet, hipertensiya, piylənmə, qoca yaş və s. kimi əlavə problemləri olan xəstələr və xəstəxana olmayan uzaq bölgələrdən gələn xəstələr adətən bir gecə xəstəxanada qalırlar.
Histeroskopiya cərrahiyyəsinin riskləri nisbətən aşağıdır. Anestezi, qanaxma, infeksiya, rahimdə yapışıqlıqlar, rahim divarının deşilməsi, aşırı maye udulması halında ağciyər ödemi və əlaqəli problemlərlə bağlı asılılıqlar histeroskopiya cərrahiyyəsindən sonra qarşılaşıla bilən nadir problemlərdir. Prosedurdan əvvəl xəstələri bu vəziyyətlər barədə məlumatlandırmaq münasib olardı.
Endometri polipler histeroskopiya ilə tamamilə, yəni polip bazası ilə çıxarılsa, təkrarlanma riski çox aşağıdır. Endometri polipler üçün təkrarlanma riski ədəbiyyatda 2% ilə 4% arasında bildirilmişdir.
