Preeklampsiya, hamiləliyin ikinci yarısında, yəni 20-ci həftədən sonra baş verir və yüksək qan təzyiqi (140/90 mm/Hg-dən yuxarı), sidikdə zülal qaçması və bədəndə, xüsusilə əl və üzdə ödem kimi simptomlara səbəb olur və həm ana, həm də uşağı üçün ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər. Erkən diaqnoz qoyulmayıb və düzgün idarə olunmayıbsa, həm ana, həm də uşaq üçün həyati risklər törədə bilər. Əslində, dünya üzrə ana ölümlərinin səbəbləri arasında təxminən 25 faiz dərəcəyə malikdir. Başqa sözlə, preeklampsiyanın dünya üzrə ana ölümlərinin dörddə birinin məsuliyyətini daşıdığını deyə bilərik.
İlk təsvir edildiyi vaxtdan, yəni təxminən 100 ildən çox müddət ərzində, preeklampsiya nəzəriyyələr xəstəliyi kimi tanınmış və əsas səbəbi tam müəyyən olunmayıb. Bu gün sahib olduğumuz məlumat ondan ibarətdir ki, preeklampsiya inkişaf etdirən analarda, plasenta digər sağlam hamiləliklərdə olduğu kimi inkişaf etmir (kifayət qədər olmayan trofoblastik invaziya). Plasenta rahim divarına kifayət qədər yerləşə bilmədiyi üçün, plasenta yatağında bir çox zərərli maddələr (sərbəst oksigen radikalları) yaranır, bu zərərli maddələr qan axını vasitəsilə bədən boyunca yayılır və bədən boyunca damarların daxili qatlarına ziyan vurur. Bədən boyunca zədələnmiş damarlar damarlardan maye sızdırır, bu da bütün orqanlarda və boşluqlarda ödemə səbəb olur (beyin, ağciyərlər, qabırğa qəfəsi, qaraciyər, qarın boşluğu, əllər, ovuclar, üz və s.). Ödem təsirlənmiş orqanlarda bir çox problemlər görülə bilər, əsasən funksional pozğunluqlar və orqan çatışmazlıqları.
Kifayət qədər olmayan plasenta invaziyasına görə, ana bətnindəki uşağa oksigen və digər ehtiyacların ötürülməsi normal hamiləliklərdən daha zəifdir və bu inkişaf məhdudiyyətlərinə, oksigen çatışmazlığına və fetal böyümə məhdudiyyətinə, uşağın malformasiyasına və ölümünə səbəb ola bilər.
Yuxarıdakılardan göründüyü kimi, preeklampsiya hamiləliyin ən ciddi xəstəliklərindən biridir.
Preeklampsiya bütün hamiləliklərin təxminən 2-7-də görülür. Tezliyi təxminən 5 faiz kimi qəbul edilə bilər. Lakin, bəzi qruplar preeklampsiya inkişaf etdirmək üçün artırılmış riskə malikdir. Bunlar:
Preeklampsiya yuxarıda təsvir edilən qruplarda normal əhalidən daha tez-tez görülür.
Preeklampsiya hamiləliyin ikinci yarısında baş verən yüksək təzyiq (140/90 mm/Hg-dən yüksək qan təzyiqi), sidikdə zülal qaçması və ödem hallarında nəzərə çarpır (çoxlu və molar hamiləliklərdə daha erkən ola bilər). Ətraflı müayinədə, bu problemlərin hamiləliyin ikinci yarısında baş verdiyi və bu nöqtəyə qədər mövcud olmadığı aydınlaşdırılır.
Yüksək qan təzyiqi üçün, hamiləlikdən əvvəl qan təzyiqlərini bilən hamilə qadınlarda sistolik qan təzyiqində 30 mm/hg artım və diastolik qan təzyiqində 15 mm/hg artım yüksək qan təzyiqi kimi qəbul edilə bilər. Lakin, diastolik qan təzyiqinin 90 mm/hg-dən yüksək olduqda həm ana, həm də uşağı üçün risklərin görüldüyü də bir həqiqətdir.
Preeklampsiya diaqnozundan sonra, əlavə testlər tələb olunur. Beyin (baş ağrısı, görmə problemləri və ya qusma), ağciyərlər (nəfəs darlığı, sürətli nəfəs alma, oksigen çatışmazlığı əlamətləri, sianoz), qaraciyər (qaraciyər sahəsində ağrı, qusma), böyrəklər (sidikdə zülal qaçması və azaldılmış sidik hasilatı: 24 saatda 500 ml-dən az) təsirlənib-təsirlənmədiyini müəyyən etmək üçün müayinələr və suallar verilir və qaraciyər və böyrək zədələnməsi və ya yayılmış intravaskulyar koagulyasiya pozğunluğunun olub-olmadığını müəyyən etmək üçün testlər aparılır.
Ana bətnindəki uşağın inkişafı kifayət qədər olmayan plasenta formalaşması ilə mənfi təsirlənə biləcəyi üçün, uşaq da qiymətləndirilməlidir. Bu məqsədlə, uşaq fetal ultrasonografiya ilə qiymətləndirilir. Fetal böyümə məhdudiyyəti (uşaqların yaşıdları ilə müqayisədə kiçik olması), amniotik mayenin azalıb-azalmadığı, göbək kordunda və uşağın digər hissələrində arterial və venoz qan axınının doppler ilə qiymətləndirilməsi və rahimi təmin edən damarlarda qan axınının doppler ilə qiymətləndirilməsi də preeklampsiya diaqnozu zamanı həyata keçirilə biləcək prosedurlardır.
Preeklampsiyanın yeganə müalicəsi doğuş və plasentanın çıxarılmasıdır. Doğuş tam müddətli hamiləliklərdə, yəni hamiləliyin tamamlandığı mənasında, həm ana, həm də uşaq üçün ən yaxşı yanaşmadır. Lakin, hələ tam müddətə çatmayan hamiləliklərdə, doğuş həm də uşaq üçün vaxtından əvvəl doğuş, yəni vaxtından əvvəllik risklərini özü ilə gətirir. Ona görə də, vaxtından əvvəl preeklampsiya hallarında, doğuş vaxtı daha ətraflı və hərtərəfli yanaşma tələb edəcəkdir.
Xəstələrin diaqnozu və müalicəsi ilə kömək etmək üçün, preeklampsiya halları da kateqoriyalaşdırılır. Preeklampsiya diaqnozu qoyulan hallarda, ağır preeklampsiya simptomları adlanan tapıntılar inkişaf etdirirsə, bu "ağır preeklampsiya" adlanır və doğuş qərarı gündəmdədir. Əgər ağır preeklampsiya simptomları yoxdursa və hamiləlik hələ müddətə çatmayıbsa, o zaman müddətə qədər ağır preeklampsiya simptomlarının inkişaf edib-etməməsi üçün yaxından izləmə hədəflənir. Əgər izləmə zamanı ağır preeklampsiya simptomları və ya əlamətləri inkişaf etdirirsə, yenidən doğuş qərarı vermək lazım olacaqdır.
Preeklampsiya izləməsi və müalicəsi tam təchiz olunmuş üçüncü dərəcəli mərkəzdə perinatologiya (yüksək riskli hamiləlik) mütəxəssisinin nəzarəti altında, həmçinin lazım ola biləcək neonatoloqlar, anestezioloqlar və s. kimi mütəxəssislərin olduğu və ana və uşaq üçün intensiv qulluq şəraitinin olduğu yerdə həyata keçirilməlidir.
Preeklampsiya inkişaf etdirmək riski yüksək olan hamilə qadınlar üçün hal-hazırda profilaktik dərmanlar mövcuddur. Xüsusilə preeklampsiya inkişaf etdirmək riski yüksək olan yuxarıda təsvir edilən qruplarda, erkən hamiləlikdən gec hamiləliyə qədər (32-36 həftə) asetilsalisilik turşunun istifadəsi həm preeklampsiya, həm də ağır preeklampsiya inkişaf etdirmək riskini azalda bilər. Ona görə də, hamiləlik planlaşdıran bütün qadınlar üçün hamilə olmazdan əvvəl planlaşdırma mərhələsində perinatoloqa müraciət etmək və vəziyyətlərinin qiymətləndirilməsini təmin etmək faydalı olacaqdır.
