Yumurtalıq kistləri qadınlarda kifayət qədər geniş yayılmış strukturlardır və yumurtalıqlarda maye ilə dolu kisə şəklində əmələ gəlir. Bu kistlər adətən xoşxassəlidir, lakin bəzi hallarda ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Yumurtalıq kistləri doğuruculuq yaşında olan qadınlarda daha çox görülür və çox vaxt heç bir simptoma səbəb olmadan özlüyündə yox olurlar. Kistlər səbəblərinə və məzmununa görə iki əsas kateqoriyaya bölünür: funksional və patoloji (neoplastik).
Funksional kistlər normal aybaşı dövründə əmələ gələn və adətən özlüyündə yox olan kistlərdir. Bunlara, yumurta hüceyrəsinin böyüdüyü follikülün partlamaması halında baş verən follikül kistləri, yumurta buraxıldıqdan sonra qalan follikülün maye ilə dolması halında baş verən korpus luteum kistləri və hamiləlik və ya molyar hamiləlik zamanı görülə bilən teka lutein kistləri daxildir. Patoloji (neoplastik) kistlər normal aybaşı dövrü ilə əlaqəli deyil və daha ciddi ola bilər. Bu qrupa saç, diş və sümük kimi toxumalar ehtiva edə bilən mürəkkəb strukturlar olan dermoid kistlər (teratomalar), endometriozis nəticəsində baş verən endometriomalar (şokolad kistləri), təmiz maye ehtiva edən seroz kistadenomalar, qalın, yapışqan maye ehtiva edən müsinli kistadenomalar və çox nadir rast gəlinən qabar kist kistadenokarsinomalar və s. daxildir.
Yumurtalıq kistləri çox vaxt asimptomatikdir və təsadüfən aşkar olunur. Lakin böyük kistlər və ya mürəkkəb vəziyyətlər çanaq ağrısı, aybaşı pozğunluqları, qarında şişkinlik hissi, cinsi fəaliyyət zamanı narahatlıq, tez-tez sidiyə getmə, qəbizlik və xüsusilə kist burulması halında bulantı və qusma kimi simptomlara səbəb ola bilər. Bu simptomlar kistin ölçüsündən, yerindən və ağırlaşmalarından asılı olaraq dəyişir.
Yumurtalıq kistlərinin diaqnozunda ən vacib metod müntəzəm ginekoloji müayinədir. Böyük kistlər manual müayinə zamanı aşkar edilə bilər və yumurtalıqlarda palpasiya olunan kütlələr və həssaslıq qiymətləndirilir. Ultrasonografiya, xüsusilə transvaginal ultrasonografiya ən çox istifadə olunan diaqnostik metoddur. Bu metodla kistlərin ölçüsü, məzmunu, divar qalınlığı və qan təchizatı qiymətləndirilir və bu məlumat kistin xoşxassəli və ya xəstəxassəli olub-olmadığını anlamağa kömək edir. Maqnit rezonans (MR) görüntüləmə mürəkkəb kistlərdə və ya ultrasonografiya ilə aydın diaqnoz və ya mənşə müəyyən edilə bilmədiyi hallarda istifadə oluna bilər. MR xüsusilə dermoid kistlərin və endometriomanın diaqnozunda dəyərlidir. CA-125, AFP, hCG kimi qabar markerləri xüsusilə qabar şübhəsi olan hallarda qiymətləndirilir, lakin bu testlər tək başına diaqnostik deyil.
Yumurtalıq kistlərinin müalicəsi kistin növünə, ölçüsünə, xəstənin yaşına və uşaq istəyə görə planlaşdırılır. Kiçik, funksional kistlər adətən 2-3 ay ərzində özlüyündə yox olur və bu halda yalnız müntəzəm izləmə kifayətdir. Bu "gözlə və izlə" yanaşması xüsusilə doğuruculuq yaşlarında üstünlük verilir. Bəzi kistlərdə hormonal terapiya istifadə oluna bilər. Həyat qoruma həbləri yeni kist əmələ gəlməsini maneə törədə bilər, proqestin terapiyası endometriomanın müalicəsində istifadə olunur və ağır endometriozis hallarında qısa müddətli GnRH analoqlarına üstünlük verilə bilər.
Cərrahi müalicə kist böyükdürsə və izləmədən sonra kiçilmirsə, kist burulması (çevrilmə) varsa, kist partlaması və daxili qanaxma, qabar şübhəsi, şiddətli ağrı və digər simptomlar və ya menopozdan sonrakı dövrdə yeni əmələ gələn kistlər halında zəruri ola bilər. Bu gün yumurtalıq kisti cərrahiyyələrinin əksəriyyəti laparoskopik olaraq həyata keçirilir. Bu metodda qarına kiçik kəsiklər edilir, kameranın köməyi ilə şəkillər çəkilir və kist yumurtalığı qoruyaraq çıxarılır. Laparoskopik cərrahiyyə tez sağalma və az ağrı təmin edir. Böyük kistlər və ya mürəkkəb hallarda açıq cərrahiyyə (laparotomiya) üstünlük verilə bilər.
Yumurtalıq kistləri nadir hallarda ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Kist burulması kistin öz ətrafında burulması və yumurtalığa qan təchizatının pozulmasıdır. Şiddətli qarın ağrısı, bulantı və qusmaya səbəb olur və dərhal cərrahi müdaxilə tələb edir. Kist partlaması kistin partlamasıdır, adətən şiddətli ağrı və daxili qanaxma ilə müşayiət olunur. Bu halda təcili müdaxilə tələb oluna bilər. Çox nadir hallarda olsa da, bəzi kistlər qabarlı ola bilər və bu risk xüsusilə menopozdan sonrakı dövrdə yeni əmələ gələn kistlərdə daha yüksəkdir.
Yumurtalıq kistlərini tamamilə qarşısını almaq mümkün olmasa da, müntəzəm ginekoloji müayinələr, müntəzəm aybaşı dövrü üçün hormonal balansı saxlamaq riski azaltmaq üçün vacibdir. Yumurtalıq kistləri adətən hamiləliyə təsir etmir və hətta hamiləlik zamanı əmələ gələn kistlər də çox vaxt özlüyündə yox olur. Lakin böyük kistlər və ya mürəkkəb vəziyyətlər hamiləlik zamanı problemlərə səbəb ola bilər və bu halda müalicə hamiləlik həftələrinə görə planlaşdırılır.
